De risico's van kwartsstof en de mogelijke beschermingsmaatregelen
Kwartsstof kan vooral voor de gezondheid van bouwvakkers een gevaar zijn. Maar ook wie bijvoorbeeld werkbladen uit kwartscomposiet installeert, is maar beter waakzaam. Wat zijn de risico’s voor wie werkt met materialen waar kwarts in zit en hoe kun je die medewerkers beschermen?
Wat is kwartsstof en waarom is het gevaarlijk?
Kwarts is een mineraal dat 12% van onze aardkorst uitmaakt. Het is een belangrijk bestanddeel van zand en verschillende steenachtige materialen, zoals beton en baksteen, maar ook van kunstmatige steen zoals kwartscomposiet.
Bij het bewerken van die materialen – denk aan zagen, schuren en frezen – komt kwartsstof vrij. En dat vormt een ernstig risico: wie de stofdeeltjes inademt, kan stoflong en op termijn zelfs longkanker ontwikkelen.
Het aantal overlijdens door longkankers gelinkt aan kwartsstof in de EU in 2010.
(Bron: EU/IOM)
Kwartsstof behoort tot de hoogste risicogroep kankerverwekkende stoffen volgens het Internationaal Agentschap voor Kankeronderzoek. Dat is dezelfde categorie als bijvoorbeeld asbest.
:no_upscale())
Hoe komt kwartsstof vrij en wie loopt gevaar?
Dat zijn niet alleen bouwvakkers, maar bijvoorbeeld ook installateurs van werkbladen in keukens en badkamers. Die bladen bestaan immers steeds vaker uit kwartscomposiet, meer dan 95% kwarts kan bevatten.
Dit zijn enkele veelgebruikte materialen en hun kwartspercentage:
Materiaal | Kwarts % | |
|---|---|---|
1. | Kwartscomposiet | > 95% |
2. | Kwartsiet | > 95% |
3. | Zand | > 90% |
4. | Zandsteen | 50 - 90% |
5. | Kalkzandsteen | 30 - 83% |
6. | Beton | 20 - 70% |
7. | Leisteen | < 40% |
8. | Betonblok & -steen | 25 - 40% |
9. | Cellenbeton / Ytong | 12 - 44% |
10. | Graniet | 10 - 45% |
Om medewerkers te beschermen tegen kwartsstof bestaat er een wettelijke grenswaarde. Tijdens een standaardwerkdag van acht uur mag een werknemer aan maximaal 0,1 mg/m³ kwartsstof blootgesteld worden. Bij verschillende activiteiten wordt die grenswaarde echter ruim overschreden.
Belgische medewerkers met mogelijke blootstelling aan kwartsstof.
Bron: ACV
Een aantal voorbeelden van activiteiten en de bijbehorende kwartsstof vrijgave:
Activiteit | Max. kwarts in de lucht (mg / m³) | Aantal keer groter dan grenswaarde (GW) |
|---|---|---|
Zagen van stenen met cirkelzaag | 15 | 150x |
Machinaal slijpen of schuren van oppervlakken | 15 | 150x |
Frezen | 15 | 150x |
Polieren | 15 | 150x |
Schuren of slijpen van oppervlakken | 15 | 150x |
Zagen van kalkzandsteen of cellenbeton & Ytong-blokken | 3,3 | 33x |
Boren | 2,5 | 25x |
Borstelen | 1 | 10x |
Slopen van muren en puin ruimen | 1 | 10x |
Verschillende factoren beïnvloeden de exacte vrijgave van kwartsstof. Voorbeelden zijn de hoeveelheid kwarts in het materiaal en de energie gebruikt bij de activiteit.
:no_upscale())
Maatregelen tegen kwartsstof
Voor veel werknemers lijkt blootstelling aan kwartsstof dus onvermijdelijk. Hoe bescherm je als werkgever dan je medewerkers zo goed mogelijk tegen de mogelijke gevaren? De volgende zes ingrepen zijn gerangschikt van het meest naar het minst effectief. Ga dus bij voorkeur voor een van de eerste maatregelen – of nog beter: een combinatie van zo veel mogelijk ingrepen.
Eliminatie of subsititutie: gebruik materialen met minder of geen kwarts .
Technische maatregelen: kies voor werkmethodes met minder stof vrijgave (bv. knippen van beton in plaats van zagen).
Organisatorische maatregelen: beperk het aantal werknemers dat blootgesteld wordt aan kwartsstof en de blootstellingsduur.
Collectieve beschermingsmiddelen: denk aan afscherming, afzuiging of natte werkmethodes (systemen met watertoevoeging) .
Persoonlijke beschermingsmiddelen: zorg voor ademhalingsbescherming die nauw aansluit op het gezicht en goed wordt onderhouden.
Informatie en opleiding: breng medewerkers op de hoogte van de risico’s van kwartsstof en informeer ze over de mogelijke beschermingsmaatregelen.
Sinds 2020 is een stofafzuiging of systeem van watertoevoeging verplicht bij alle arbeidsmiddelen waarmee je medewerkers kwartshoudende materialen bewerken. Is dat technisch niet mogelijk? Dan moet iedereen die mogelijk blootgesteld wordt aan kwartsstof een masker met P3-stoffilter dragen.
Daarnaast is ook het medisch toezicht cruciaal om de risico’s en eventuele gevolgen van blootstelling aan kwartsstof tijdig te identificeren.
Lees ook onze blogpost over preventieve maatregelen tegen werken in fijn stof.